روش قانونی و پزشکی تغییر جنسیت در ایران

سپیده دانایی: آمارهای سازمان پزشکی قانونی کشور نشان می دهد سالانه بیش از 270 ایرانی تغییر جنسیت می دهند.
سایت خبرآنلاین در گزارشی که 13 آذر منتشر کرد، بر مبنای آمارهای سازمان پزشکی قانونی اعلام کرد هر ساله به تعداد متقاضیان این عمل جراحی افزوده می شود. بر اساس آمارهای رسمی از سال 1385 تا 1389 بیش از یک هزار و 366 نفر مجوز تغییر جنسیت در ایران را دریافت کرده اند که از میان آنها 56 درصد می خواهند زن شوند و 44 درصد قصد دارند با تغییر جنسیت مرد شوند.

از میان مبتلایان به اختلالات جنسی، دو گروه تمایل بیشتری به تغییر جنسیت نشان می دهند؛ افراد تراجنسی و دو جنسی.

برای پرداختن به موضوع تقاضای تغییر جنسیت در ایران، پیش از هر چیز لازم است به تفاوت این دو گروه اشاره کنیم.

تراجنسی یا ترنس سکچوال (transsexual) به کسانی گفته می شود که به دلیل نارضایتی از جنس خود، خواستار تغییر جنسیت شان هستند؛ زیرا جنسیتی که در روانشان حس می کنند با جنسیت جسم شان متضاد است. این افراد از زمانی که خود را می شناسند، احساس می کنند به جنس دیگر تعلق دارند و در کالبدی اشتباه به دنیا آمده اند. در واقع مبتلایانبه «اختلال هویت جنسی» دچار نارضایتی از جنسیت خود هستند، بی آنکه هیچگونه ناسامانی یا مشکلی در جسم آنان مشاهده شود.

دکتر علیرضا کاهانی، عضو کمیته ساماندهی به اختلال هویت جنسی در کتابی با عنوان اختلال هویت جنسی (دگرجنسیت جوها) می نویسد: «با اینکه تا به امروز علت پزشکی روشنی برای این اختلال مشخص نشده است، احتمال می رود در مغز این بیماران تغییراتی نسبت به افراد عادی رخ داده که در آنها تمایلات و حالاتی مربوط به جنس مخالف شان ایجاد می کند چرا که بررسی ها و معاینات از جنبه های مختلف نشان می دهد این افراد اختلال جسمی ندارند اما تحقیقات گسترده محققان هلندی در سال 1996 جهت دستیابی به علت نارضایتی جنسی در این بیماران این ادعا را مطرح می کند که در این بیماران بخشی از غده هیپوتالاموس، که در برگیرنده خصوصیات جنسی است، شبیه به جنس مخالف است.

در دیگر سو، گروه دوم یعنی افراد دوجنسی (hermafrodit) قرار دارند. در این اختلال، که با اصطلاح ابهام هویت جنسی شناخته می شود با فردی روبرو هستیم که از بدو تولد آلت تناسلی بینابین دارد.»

مبتلایان به اختلالات جنسی در ایران

آمارهای رو به افزایش تقاضای تغییر جنسیت در ایران ضرورت پرداختن به این موضوع را بیش از پیش مطرح و سوالاتی در این زمینه به ذهن متبادر می کند. از چه طریق می توان این اختلال را تشخیص داد؟ روند قانونی و پزشکی تغییر جنسیت چگونه است؟ خانواده هایی که با این موضوع درگیرند چگونه می توانند «نقش جنسی» مناسبی به بیمار خود ارائه دهند؟ اطرافیان این بیمار چطور می توانند با زندگی تازه و هویت جدید آنها کنار بیایند؟ چگونه و از چه منابعی می توان از عواقب روحی و جسمی، بعد از این جراحی، اطلاعات به نسبت کاملی به دست آورد؟ و تبعات انجام ندادن عمل تغییر جنسیت برای افرادی که نیازمند به این جراحی هستند، چیست؟

از چه طریق می توان این اختلال را به درستی تشخیص داد؟

دکتر کاظم فروتن، اورولوژیست و رئیس کلینیک سلامت خانواده، در پاسخ به این سوال می گوید: «در بین افراد مبتلا به اختلالات جنسی، تعداد ترانسکچوال ها اندک است و نباید آنها را با «مبدل پوش های جنسی» (cross dress) یا کسانی که با تلقین و تمارض سعی در ابراز نارضایتی از جنس خود دارند، اشتباه گرفت.»

«فردی که دچار نارضایتی جنسی است اگر نتواند با جنسیت خود کنار بیاید، در اثر تضاد بین روحیه و جسم و ظاهرش به مرور دچار اضطراب و افسردگی می شود و در نهایت با تمایل به خودکشی از سوی او روبرو خواهیم شد. این در حالی است که جراحی تغییر جنسیت سال هاست که از نظر علم، فقه و شرع قابل انجام است و از طریق این جراحی می توان جلوی مشکلات ناشی از برخی اختلالات جنسی را گرفت.»

روند قانونی و پزشکی تغییر جنسیت در ایران

دکتر فروتن درباره روندی که برای تشخیص نیاز به تغییر جنسیت باید طی شود می گوید: «تشخیص و اطمینان از وجود تضاد بین جسم و روان به کمک حداقل دو روانپزشک، سپس مراجعه به دادگاه و اعلام درخواست برای تغییر جنسیت، و بعد رجوع به پزشکی قانونی برای تایید اختلال جنسی توسط پزشکان و روانپزشکان معتمد پزشکی قانونی و در نهایت مراجعه به مراکزی مثل بیمارستان حضرت زهرا (س) که از طرف وزارت بهداشت برای انجام عمل های تغییر جنسیت معرفی شده اند. با طی این مراحل تلاش می شود این افراد به آنچه در اصل هستند بازگردند.»

بایدها و نبایدهای بعد از جراحی تغییر جنسیت

فرد، پس از این جراحی، با هویتی دگرگون روبرو می شود. دکتر فروتن درباره نحوه واکنش اطرافیان چنین می گوید: «اینجا بحث آموزش به خانواده این افراد مطرح می شود. می دانیم جامعه ما پذیرش بالایی نسبت به مسئله تغییر جنسیت ندارد. اینکه فردی که تا دیروز برادر شما بوده و نامی مردانه داشته است یکباره خواهرتان شود و شما بتوانید وظایف و انتظاراتی متناسب با جنسیت جدیدش برای او طرح کنید مسئله دشواری خواهد بود.

بنابراین خانواده ها هم باید توسط روانپزشکان و مشاوران توجیه شوند که عزیز آنها، جسم و روانی متضاد داشته است؛ یعنی بدانند جنسیت مغز این بیماران با جنسیت فیزیکی آنها در تضاد بوده است و آنچه در روان شان حس می کنند با جسم شان در تناقض است، به همین دلیل ضروری است که این عمل جراحی روی آنها انجام شود.

خانواده ها باید با این مسئله مانند هر بیماری دیگری برخورد کنند. بیماری باید درمان شود و اطرافیان باید در این پروسه پشتیبان و یاور بیمار باشند و او را در مسیر درمان همراهی کنند تا همه اعضای خانواده و نزدیکان آن فرد بتوانند به لحاظ رفتاری و روانشناختی با این زندگی تازه کنار بیایند.»

منابع معتبر کسب اطلاعات در این زمینه

دکتر فروتن درباره چگونگی دستیابی افراد نیازمند به این اطلاعات و آموزش های لازم در این زمینه می گوید بهترین راه برای شروع فرایند درمان نارضایتی جنسی، مراجعه به روانپزشکان است تا به کمک این متخصصان، پس از انجام مصاحبه ها و تست ها و بررسی های مربوطه، نیاز فرد به تغییر جنسیت محرز شود.

عواقب انجام دادن یا ندادن عمل تغییر جنسیت

رئیس کلینیک سلامت خانواده معتقد است: «افراد مبتلا به این اختلال، اگر به خاطر ترس از واکنش دیگران اقدام به درمان نکنند آسیب های روزافزونبه خود و اطرافیان وارد خواهند کرد، چرا که روند تکامل هویت جنسی – یعنی درک از زن یا مرد بودن – در آنان به طور کامل و صحیح صورت نگرفته است و رشد کردن به عنوان جنسی که در حقیقت به آن متعلق نیستند جدای از لطمه به هویت جنسی، باقی شئون زندگی آنان را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.

در مورد عواقب انجام این عمل نیز باید گفت با این جراحی مثل هر عمل دیگری، به جز مسائل روانشناختی پیچیده ای مثل رویارویی فرد با هویتی متفاوت با آنچه تاکنون بوده است، عوارض جسمانی بعد از عمل هم گریبانگیر این افراد خواهد بود. عوارضی که باید پیش از اقدام به این جراحی کاملا و به طور دقیق از آنها مطلع شد و با پذیرش کامل عواقب قطعی و احتمالی، اقدام به عمل جراحی کرد.

به طور مثال کسانی که تغییر جنسیت می دهند باید بدانند که بعد از انجام عمل هرگز بچه دار نخواهند شد.

دیگر اینکه این قیل افراد اگر قصد تشکیل خانواده دارند، باید از قبل به طور مشخص و صادقانه این مسئله را با همسر آینده خود در میان بگذارند تا احتمال بروز مشکلات رفتاری بین آنها به حداقل برسد. چرا که می دانیم سلامت خانواده رابطه مستقیمی با میزان رضایتمندی جنسی دارد.

همچنین داوطلبین این عمل باید آگاه باشند احتمال اینکه بعد از جراحی تغییر جنسیت، به رضایت کامل از خودو جنسیت خود نرسند نیز وجود دارد. یعنی ممکن است بعد از عمل ببینند به آنچه می خواسته یا فکر می کرده اند، تبدیل نشدند.

افراد مبتلا باید بدانند در نهایت هم با یک زن یا مرد عادی تفاوت هایی خواهند داشت و بنابراین با آگاهی از میزان رضایتمندی خود نسبت به این مسئله اقدام به جراحی کنند.»

مجوز شرعی تغییر جنسیت

دکتر فروتن در رابطه با مجوز ادیان برای جراحی تغییر جنسیت می گوید: «ادیانی چون اسلام و مسیحیت و مذاهبی چون تشیع و تسنن، تغییر جنسیت افراد مبتلا به اختلال یاد شده طی جراحی را مجاز اعلام کرده اند. هر چند در مورد افراد ترانس سکچوال، در برخی ادیان مثل مسیحیت و مذهبی چون تسنن، این اجازه صادر نمی شود.

در واقع فقط کسانی که اختلال ابهام جنسی دارند یا دو جنسی ها را مجاز به جراحی تغییر جنسیت می دانند. در حالی که مراجع تشیع و امام خمینی (ره) به کسانی که به لحاظ پزشکی و روانشناختی نیاز به تغییر جنسیت شان محرز شده باشد این اجازه را با دو شرط داده اند:

نخست، اینکه بیماری ترانس سکچوال، واقعی و قطعی باشد؛ بنابراین افرادی که بیماری آنان مشکوک است، مجاز به تغییر جنسیت نیستند.

دوم: تغییر جنسیت باید به صورت کامل صورت بگیرد؛ یعنی به طور مثال زن پس از تغییر جنسیت کاملا به یک مرد تبدیل شود و برعکس، تا احکام و قوانینی که در شرع ما برای زنان یا مردان ذکر شده است در مورد آنان قابل اجرا باشد